Polacy na świecie

Polacy w Rosji

Polacy trafili na ziemie rosyjskie w zasadzie już od początku rosyjskiej państwowości, jednak znacząca liczba rodaków znalazła się na terenach dzisiejszej Rosji w XVI wieku, głównie na wschodnich częściach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Proces ten znaczne nasilił się po zawarciu unii lubelskiej w 1569. W tym czasie miała miejsce także coraz intensywniejsza polonizacja miejscowej ludności, związana głównie z przechodzeniem na katolicyzm. Z czasem te tereny, wskutek wojen, zostały przyłączone do państwa rosyjskiego. Efektem wojen polsko-rosyjkiech było także wywożenie jeńców wojennych w odległe, słabo zaludnione rejony – pierwsze zesłania Polaków na Ural i Syberię odnotowano już w pierwszej połowie XVII wieku. Kolejną znaczącą grupą zesłańców byli konfederaci barscy oraz uczestnicy powstania kościuszkowskiego. Łącznie na Syberię trafiło ponad 15 tysięcy Polaków.

W XIX wieku Polscy trafiali na ziemie Imperium Rosyjskiego nie tylko pod przymusem – wielu decydowało się na wyjazd dobrowolnie, znajdując zatrudnienie i dom przede wszystkim w dużych miastach i metropoliach takich jak Sankt Petersburg, Moskwa czy Saratów. W związku z intensywnym rozwojem przemysłu i zapotrzebowaniem na wykwalifikowanych robotników wielu rodaków dobrowolnie zdecydowało się na wyjazdy w głąb Imperium. Zesłańcy nie mieli wyboru – byli przymusowo osiedlani w słabo zaludnionych, dzikich terenach na północy i wschodzie kraju. Zesłańcy musieli nie tylko zagospodarować te rejony, ale także walczyć z niesprzyjającym klimatem i trudnymi warunkami życiowymi.

Szacuje się, że po powstaniu listopadowym do Rosji przymusowo wywieziono 50 tysięcy osób. Dodatkowo w ciągu kolejnych 20 lat w szeregi armii rosyjskiej wcielono ok. 200 tysięcy rekrutów polskiego pochodzenia. Po upadku powstania styczniowego ok. 50 tysięcy Polaków, głównie z Wschodnich Kresów Rzeczypospolitej. Druga połowa XIX wieku to także wzrost emigracji zarobkowej.

Polacy wnieśli ogromny wkład w poznanie Syberii, Azji Środkowej i Kaukazu. Prowadzili badania, często prekursorskie, geologiczne (A. Czekanowski, J. Czerski, K. Bohdanowicz, J. Morozewicz), topograficzne (J. Chodźko i H. Stebnicki) czy etnograficzne (W. Sieroszewski, M. Witkowski, E. Piekarski, B. Piłsudski).

Od wybuchu I wojny światowej ok. 2 milionów osób pochodzenia polskiego trafiło w głąb Rosji w związku z ewakuacjami, poborem do armii, deportacjami. Do tej grupy zaliczyć trzeba także jeńców wojennych i cywilnych. Przesiedleńcy zamieszkali głównie w guberniach mińskiej i mohylewskiej oraz w dużych miasta i ich okolicach – Piotrogrodzie, Moskwie, Kijowie, Charkowie. Przybycie tak dużej grupy uchodźców oraz rozluźnienie represji wobec Polaków wpłynęły na rozwój życia polonijnego – zakładano szkoły, instytucje kulturalne takie jak teatry, wydawano gazety, z których należy wspomnieć „Dziennik Polski” i „Sprawę Polską” czy „Gazetę Polską”. Po rewolucji lutowej powstały w Rosji organizacje polityczne reprezentujące różne orientacje polityczne m.in. Polski Komitet Demokratyczny, Legion Puławski, przekształcony Samodzielną Dywizję Strzelców Polskich. W kwietniu 1917 powstał Naczelny Polski Komitet Wojskowy.

Po rewolucji październikowej zlikwidowano wszystkie polskie organizacje i gazety, które nie były podporządkowane bolszewikom. Polacy działacze społeczni, polityczni i wojskowi stawali się ofiarami represji i prześladowań – coraz częstsze były aresztowania i egzekucje. Sytuacja zaogniła się po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w latach 1919-1921. Po odzyskaniu niepodległości w wyniku akcji repatriacyjnej do Polski przybyło ok. 1,2 miliona osób.

W okresie międzywojennym liczba Polaków na terytorium ZSRR wynosiła ok. 1,3 miliona osób, z czego większość mieszkała na wsi. Największa liczba Polaków w miastach zamieszkiwała Leningrad, Moskwę oraz Kijów. Na terenach przygranicznych na Ukrainie i Białorusi utworzono specjalne, autonomiczne jednostki administracyjne - Polski Rejon Narodowościowy na Ukrainie im. Juliana Marchlewskiego, (Marchlewszczyzna), i Polski Rejon Narodowościowy na Białorusi im. Feliksa Dzierżyńskiego, (Dzierżyńszczyzna). W ZSRR działało polskie szkolnictwo (w 1928 roku do 577 polskich szkoło chodziło ok. 45 tysięcy dzieci), wydawano także polskojęzyczna prasę m.in. „Trybunę Radziecką” czy „Głos Radziecki”, które miały na celu sowietyzacje środowisk polonijnych.

Od 1922 rozpoczęły się prześladowania księży i represje wobec kościoła katolickiego. Z czasem aresztowania i represje dosięgły całego polskiego społeczeństwa w ZSRR. Zlikwidowano polskie szkoły i organizacje. Z czasem zamknięto Marchlewszczyznę i Dzierżyńszczyznę, a ludność wywieziono m.in. do Kazachstanu. Ogółem z terenów Ukrainy deportowano ok. 250 tysięcy Polaków, z czego ok. 100 nie przeżyło transportu. Polaków wysiedlano także z miast przygranicznych - Kamieńca Podolskiego, Winnicy, Berdyczowa, Żytomierza, Słucka, Mozyrza, Połocka, Mińska i Leningradu.

Po wybuchu II wojny światowej i przyłączeniu do ZSRR wschodnich części Rzeczypospolite nastąpiło masowe przemieszanie się ludności polskiej w głąb Związku Radzieckiego. W przeprowadzonych od lutego 1940 do kwietnia 1941 roku czterech wielkich deportacjach w głąb ZSRR deportowano 1,1 mln Polaków. Łącznie wraz z Polakami wcielonymi do Armii Czerwonej w najdalsze części ZSRR trafiło ok. 2 milionów obywateli polskich. Polacy zostali osadzeni w obozach pracy przymusowej, w których panowały katastrofalne warunki. Wśród osadzonych, zmuszanych do katorżniczej pracy w niesprzyjającym klimacie, niedożywionych, pozbawionych opieki lekarskiej panowały choroby, które zbierały śmiertelne żniwo. W łagrach na północy śmiertelność wynosiła aż 70% uwięzionych, wśród których były także dzieci. Po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych pomiędzy ZSRR a rządem RP na uchodźstwie (tzw. pakt Sikorski-Majski) w wyniku amnestii z 1941 roku zwolniono ok. 345,5 tysiąca obywateli Polskich. Wojsko polskie (115 742 osoby), powstałe na mocy układu, pod dowództwem generała Władysława Andersa opuściło ZSRR. W tym czasie z inicjatywy władz sowieckich powstał także Związek Patriotów Polskich, którego głównym celem było organizowanie wojska polskiego. W ten sposób powstała Pierwsza Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pod dowództwem generała Zygmunta Berlinga.

Po zakończeniu II wojny światowej w wyniku akcji repatriacyjnej w latach 1944-1949 do Polski wróciło ok. 1,5 miliona osób. Trwająca do lata 1952 roku akcja nie objęła osób osadzonych w więzieniach i obozach pracy przymusowej, żołnierzy Armii Czerwonej oraz deportowanych w końcowym etapie wojny. W latach 1955–1959 repatriowano jeszcze ok. 250 tysięcy osób.

Według czterech kolejnych spisów ludności w Rosji liczba Polaków stale spada – od 1380 tysięcy w 1959 roku do 1126 tysięcy w 1989 roku. Uważa się jednak te dane z bardzo zaniżone – przyjmuje się, że na terytorium Rosji pozostało ok.2,5 miliona osób polskiego pochodzenia. Polacy pozbawieni stowarzyszeń i organizacji polonijnych, szkół, ośrodków kulturalnych z czasem ulegali asymilacji, głównie językowej. Władze sowieckie zwalczały kościół katolicki, a świątynie niszczono, zamykano i zamieniano na muzea, magazyny. Mimo to kościół katolicki odegrał dużą rolę w zachowaniu przez Polaków tożsamości narodowej. Po rozpadzie ZSRR Polacy stali mieszkańcami nowych państw – Ukrainy, Łotwy, Białorusi, Estonii, Kazachstanu, Litwy, Gruzji, Mołdawii.

Według spisu powszechnego z 2002 roku w Rosji żyło wtedy 73 tysiące Polaków, z czego 47 tysięcy mówiło w języku polskim. W Rosji działa wiele organizacji polonijnych, a także polskie szkoły i parafie.

 

Polacy i organizacje polonijne w Rosji:

Kulturalno-Narodowa Organizacja Społeczna “Polonia” Republiki Chakasji - www.rodacynasyberii.pl

Kongres Polaków w Rosji - www.poloniarosji.ru

Rodacy - Pismo Kongresu Polaków w Rosji - www.rodacynasyberii.pl/rodacy_numery

Fundacja "Rosyjsko-Polskie Centrum Dialogu i Porozumienia" - rospolcentr.ru

Ałtajska Regionalna  Kulturalno – Oświatowa Organizacja Społeczna „Dom Polski" - pl.polonia-altaj.ru

Strona Polonii w Rosji - www.polonia.ru

Polskie Centrum Kultury w Kaliningradzie - www.polska-kaliningrad.ru

Polskie Stowarzyszenie Kulturlano-Oświatowe "Ogniwo" w Irkucku - www.ogniwo.narod.ru

Polskie Stowarzyszenie "Polaros" - www.eburgpolaros.ru

Polacy w Kaliningradzie - polacywkaliningradzie.wordpress.com

Dom Polski im. Fryderyka Chopina w Czerniachowsku - www.facebook.com/Dom-Polski-im-Fryderyka-Chopina-w-Czerniachowsku

Stowarzyszenie Inicjatyw Polonijnych w Kaliningradzie - www.facebook.com/SIPKaliningrad

Krasnodarska Organizacja Regionalna Polskie Centrum Narodowo-Kulturalne "Jedność" - poloniakubania.ru

Instytut Polski w Moskwie - kulturapolshi.ru

Polskie Centrum Kulturalne „Potomek˝ w Samarze - sites.google.com/site/poloniasamara

Polski Petersburg - www.polskipetersburg.pl

Gazeta Petersburska - gazetapetersburska.org

Centrum Norodowo-Kulturalne "Dom Polski" w Saratowie - www.polski-dom-saratow.narod.ru

Dom Polski w Smoleńsku - vk.com/dom_w_smolensku

Portal internetowy dla Polonii i Polaków w Rosji - polonia-rosja.ru

Skomentuj

Nikt jeszcze nie skomentował, bądź pierwszy!

Najnowsze w serwisie

Lekarze

Prawnicy

Szkoły

Biura turystyczne

Baza firm