Polskie tradycje i zwyczaje

Topienie Marzanny

Jednym ze zwyczajów wciąż kultywowanych jest tzw. topienie Marzanny. Marzanna to słomiana kukła owinięta białym płótnem i przyozdobiona koralikami – jest symbolem zimy i zła. Jej topienie było symbolicznym przywitaniem wiosny i pożegnaniem zimy. Czasem przed zanurzeniem w jeziorze lub rzece podpalano ją i płonącą wrzucano do wody. Obecnie marzannę topi się 21 marca – w pierwszym dniu kalendarzowej wiosny – i jest to głównie zabawa dla dzieci i młodzieży.

Noc świętojańska

Kolejnym przykładem ludowego zwyczaju związanego z powitaniem pory roku jest świętowanie nocy świętojańskiej zwanej też Nocą Kupały (bogini miłości i leczniczych roślin). Jest to słowiańskie święto obchodzone podczas najkrótszej nocy w roku, czyli z 23 na 24 czerwca. W czasach przedchrześcijańskich poganie czcili wówczas ogień i wodę. Wtedy też obrzędowo rozpoczynało się lato, którego odpowiednie powitanie miało zapewnić dobrą pogodę i obfitość zbiorów. Noc ta uważana była za czas magiczny, wierzono w szczególne działania sił nadprzyrodzonych. Ludzie gromadzili się na leśnych polanach i rozpalali wielkie ogniska, nazywane sobótkami. Do ognia wrzucano zioła, bowiem wierzono, że dzięki temu ma on właściwości oczyszczające. Oprócz ognia podczas obchodów nocy świętojańskiej ważnym elementem był też kwiat paproci, który obdarzał szczęściem i majątkiem swojego znalazcę. Według legend po zapadnięciu zmroku biło od niego magiczne światło, które wskazywało drogę do miejsca, w którym pod ziemią ukryte były skarby.

Noc świętojańska była również szansą na znalezienie miłości. Dziewczęta puszczały z nurtem kolorowe wianki z kwiatów i ziół z przypiętą do nich płonącą świeczką. Poniżej czekali chłopcy, którzy próbowali łapać wianki. Następnie identyfikowano właścicielkę zdobyczy i para spędzała wspólnie noc na tańcach i zabawie. W noc świętojańską chłopcy skakali przez ogień w celu oczyszczenia i zaprezentowania swoich umiejętności przed dziewczętami, kąpano się w rzece, by zapewnić sobie spotkanie ukochanej osoby, ślub i potomstwo. W trakcie radosnych zabaw odbywały się różnego rodzaju wróżby i tańce.

Dożynki

To ludowe święto dziękczynne związane z pomyślnym zakończeniem żniw. Tradycyjnie obchodzone były w pierwszy dzień jesieni. Zakończenie żniw pełne było czynności i obrzędów mających zapewnić pomyślność i dobre zbiory w przyszłym roku. Aby zachować ciągłość urodzaju zostawiano na polu ostatnią kępę lub pas zboża. Przystrajano je polnymi kwiatami lub zielem, a po ścięciu plotło się z nich wianki dożynkowe, do których dodawano także owoce, wstążki i figurki zwierząt. Wieniec ten był symbolem wszystkich zebranych plonów oraz urodzaju. Po poświęceniu w świątyni wieniec był przechowywany w domu gospodarza aż do następnego roku. Dożynkom towarzyszyła biesiada z tańcami najczęściej poprzedzona modlitwą.

Zaduszki

Dzień Zadusznych, inaczej Zaduszki, to święto zmarłych obchodzone 2 listopada po kościelnym święcie Wszystkich Świętych. Zaduszki mają swoje korzenie w wierzeniach pogańskich i obrzędowości przedchrześcijańskiej. Niegdyś wierzono, że tej nocy dusze zmarłych schodzą na ziemię i błąkają się po cmentarzach, szukając pomocy, modlitwy lub ofiary. Tego dnia ludzie wspominają i modlą się za wszystkich zmarłych, których dusze przebywają w czyśćcu. 

W Polsce podczas Zaduszek odwiedza się cmentarze i groby bliskich zmarłych. Nagrobki przyozdabia się kwiatami i wieńcami oraz zapala na nich znicze – tradycja ta pochodzi z dawnego pogańskiego zwyczaju palenia ognisk na cmentarzach – wierzono, że ogień ogrzewa błądzące dusze. Zaduszki to polski, współczesny odpowiednik pogańskiego święta Dziadów, anglosaskiego Halloween i meksykańskiego Dnia Zmarłych (Día de los Muertos).

Andrzejki

Andrzejki obchodzimy w nocy z 29 na 30 listopada – w wigilię dnia św. Andrzeja – jako ostatnią szansę na huczną zabawę przed rozpoczynającym się adwentem.

Dawniej andrzejki były świętem obchodzonym tylko przez panny, które zbierały się tej nocy, by wywróżyć sobie imię przyszłego małżonka. Obecnie z wróżb mogą korzystać wszyscy, aby dowiedzieć się między innymi, czy dopisze im zdrowie, czy ich sytuacja finansowa ulegnie poprawie lub jak będzie wyglądało ich życie towarzyskie. Jedną z najpopularniejszych wróżb andrzejkowych jest lanie wosku przez ucho od klucza. Powstające figury pokazują, co czeka nas w przyszłym roku. Aby dowiedzieć się, która dziewczyna pierwsza wyjdzie za mąż ustawia się w rzędzie buty wszystkich obecnych kobiet, a następnie przekłada się je od końca na początek kolejki w kierunku przedpokoju. Właścicielka buta, który jako pierwszy przekroczy próg niedługo stanie na ślubnym kobiercu. Wróżyć można również za pomocą karteczek z imionami ukochanych, lustra i świeczki czy nawet obierek z jabłka. Obecnie andrzejki są okazją do zabawy i spotkań w gronie przyjaciół. Z tej okazji często organizowane są potańcówki i imprezy.